Namaz (Arapça: الصلاة), Müslümanların en önemli ibadetidir. Kur’an-ı Kerim ve hadislerde namaz için en yüce ifadeler kullanılmış ve namazın önemi vurgulanmıştır. Örneğin: Dinin direği, ruhun miracı, ruhu yıkayan, günahlardan uzaklaştıran, küfür ve iman arasındaki mesafe, kıyamette sorulacak ilk soru, amellerin kabul edilme şartı, kibir ve gururun kırıcısı…vb.
Namaz, hicretten önce Hz. Resul-ü Kibriya Efendimize (s.a.a) farz olmuştur. Müslümanlar ilk olarak Beytü’l Mukaddes’e ve hicretin ikinci yılından itibaren ise Mekke-i Muazzama’daki Kâbe’ye doğru namaz kılmaya başladılar.
Namaz manevi bir ibadet olmasının yanı sıra, aynı zamanda İslam dininin şiarlarından da sayılmaktadır. Cemaat namazı ve Cuma namazı bu ibadetin toplumsal ve sosyal yönünü de ortaya koymaktadır.
Günlük yevmiye namazlarına ek olarak çok sayıda müstahap ve sünnet namazı da bulunmaktadır. Rivayetlerde sünnet ve müstahap namazlar için dünya ve ahirette büyük oranda sevap ve mükâfatlardan bahsedilmiştir. Bu namazın en önemlileri gece namazı ve günlük nafile namazlardır.
Namaz’ın Yeri
Namaz, türevleri ile birlikte Kur’an-ı Kerim’de 98 kere zikredilmiştir.[5] Bu ibadet o kadar önemlidir ki Kur’an’ın bir çok ayetinde namazın mümin kimse için imanın yanında, ilk ve en önemli ferdi ve sosyal[Not 1][6] amel olarak zikredilmiştir. Öte yandan cehennemliklerin namazı terk ettikleri için ilk feryatlarının bundan dolayı olacağını belirtmiş[7] ve namazı hafife alanları dini tekzip edenlerle birlikte zikretmektedir.[8] Kur’an’da namaz kadar üzerinde durulan bir başka farz daha yoktur. Namaz insanı günahtan sakındıran bir faktör,[9] kurtuluş ve huzurun vesilesi,[10] hayatın zorluklarında yardımcı,[11] Allah-u Teâlâ’nın peygamberlerine önemli tavsiyesi[12] ve büyük peygamberlerin başta aileleri olmak üzere insanlar için duydukları en önemli kaygı.[13]
Hz. Peygamber (s.a.a) ve Ehlibeyt İmamlarının (a.s) söz ve pratik yaşamlarında da namazın önemli bir yeri vardır. Şia’nın önemli kitaplarından olan “Vesailu’ş-Şia” ve “Müstedreku’l Vesail” kitaplarında namaz hakkında 11.600 hadis bulunmaktadır. Bunun kendisi Allah’ın veli kullarının namaza verdikleri önemi göstermektedir. İmam Hüseyin’in (a.s) Aşura günü öğlen vakti kıldığı namaz veya İmam Ali’nin (a.s) savaşın en şiddetli anlarında dahi namaz vaktini sorması gibi tarihsel olaylar, Ehlibeyt İmamlarının (a.s) hayatlarında namaza ne kadar önem verdiklerinin en bariz örneklerindendir.
Rivayet ve hadislerde namaz hakkında çok farklı ifadeler kullanılmıştır. Örneğin:
|
Namazda tembellik gösteren ve hafife alanlar için de çok ağır akıbetten bahsedilmiştir. Örneğin:
|
Namaz’ın Tarihçesi
Her ne kadar öteki din ve şeriatlerde farklı şekillerde olsa da, namaz bütün dinlerde vardı.[43] Kur’an’da Hz. İbrahim’in,[44] Hz. İsmail’in,[45] Hz. İshak’ın, Hz. Musa’nın,[46] Hz. Zekeriya’nın,[47] Hz. İsa’nın[48]-[49] Hz. Şuayb’in[50] ve Hz. Lokman Hekim’in[51] namazlarından bahsedilmiş, rivayetlerde ise Hz. Âdem’in (a.s)[52] ve bir çok enbiyanın namazına vurgu yapılmıştır.
Kur’an öğretilerinde, namaz insana mahsus bir ibadet olarak ele alınmamış, bilakis gökte ve yeryüzünde olan her şeyin kendisine has bir namazının olduğunu belirtmiştir. Örneğin:
“Göklerde ve yerde bulunanlarla dizi dizi kuşların Allah'ı tesbih ettiklerini görmez misin? Her biri kendi duasını (namazını) ve tesbihini (öğrenmiş) bilmiştir. Allah, onların yapmakta olduklarını hakkıyla bilir.”[53]
Yahudilikte namaz (İbranice: Tefila; תפלות), çoğulu “tefilim” veya “tefilut” olan “tefila” anlamında kullanılmaktadır. Yahudilikteki ibadetler hakkında detaylı bilgi almak için onların Mişna ( משנה: Yahudilikte Medeni ve Ceza Hukuk'u olan Talmud'un ilk bölümü) ve Sidur veya Siddur (çoğulu siddurim’dur. Musevilerin dua kitabıdır. Bayram günleri hariç her gün okunması gereken günlük duaları içerir) kitaplarına bakmak gerekir. Yahudiler genel olarak sabah (şahrit), öğle (minha) ve akşam (arvit) olmak üzere günde üç kez ibadet ederler. Bu ibadetlerinde On Emir (Şema), dua (tefila), Tevrat’tan bir bölüm (sidra) ve peygamberlere ait kitaplardan birer bölüm okurlar. Cemaatle yapılan ibadetlerde cemaat ayakta durur (amida). Haham, rulolar halindeki Tevrat’ı çıkarır ve oradan okur, cemaat de bu okuyuşa sesli olarak katılır.
Hristiyanlarda namaz, Allah’a (baba) veya teslisten (Oğul veya Ruhu’l Kudüs) birine karşı yapılır. Hristiyanlığın farklı mezhepleri arasında namaz (ibadet) çeşitli şekillerde eda edilir. Namazlar toplu olarak kılınabildiği gibi, bireysel olarak da kılınabilmektedir. Dünya Hristiyanları arasında Süryani Ortodoks ve Ermeni Gregoryen Kilisesi’nde secdeli namaz (ibadet) şekli vardır. Secde ritüelinin sade bir şekilde başın öne eğilmesi, belden aşağıya eğilmek ve yere kapanarak alnın yere değdirilmesi şeklinde üç ayrı uygulaması bulunmaktadır. Ayrıca Maniheistlerin ibadeti (namazı) da secdelidir.
İslam’ın ilk yıllarında ve gizli davet dönemlerinde Hz. Resulü Kibriya Efendimiz (s.a.a) Hz. İmam Ali (a.s) ve Hz. Hatice (s.a) ile birlikte namaz kılmaktaydı. Ancak günlük yevmiye namazlar Miraç gecesinde ve yaklaşık olarak hicretten 18 ay kadar önce farz olmuştur. Bu namazlar ilk önceleri iki rekât şeklinde kılınmaktaydı. Ancak hicretin ilk yılında onlara yedi rekât eklenmiş ve günümüzdeki namaz (17 rekât) şeklini almıştır.[54]-[55]
Kısım ve Çeşitleri
Namaz bir ibadettir ve hiç kimse dinde olmadığı halde kendi yanından bir namaz icat edemez. İcat edilen ibadetler batıl ve haramdır. İslam’da namazın kısımları şunlardır:
Farz Namazlar
Farz namazları iki kategoriye ayırmak mümkündür:
1- Günlük Namazlar, 17 rekâttır. Sefer ve yolculukta dört rekatlık namazlar iki rekat olarak kılınırlar.
Farz Namazlar |
Zaman |
Rekatlar |
Açıklamalar |
Tulu Fecrden Sonra Güneş Doğmasından Önce |
2 |
Erkekler Sesli Okumalıdır |
|
Öğlen Ezanından Sonra |
4 |
Sessizce kılınmalıdır |
|
Öğlen Namazından Sonra |
4 |
Sessizce kılınmalıdır |
|
Akşam Ezanından Sonra |
3 |
Erkekler Sesli Okumalıdır |
|
Akşam Namazından Sonra |
4 |
Erkekler Sesli Okumalıdır |
2- Bazı özel durumlarda farz olan namazlar:
Farz Namazlar |
Zaman |
Rekatlar |
Açıklama |
Ay, Güneş Tutulması... Deprem'den Sonra |
2 |
Her Rekatta 5 Rüku |
|
Özel Bir Vakti Yoktur |
-- |
Niyet dışında eda namazlarından bir farkı yoktur |
|
Özel bir vakti yoktur |
-- |
Niyabet niyeti dışında normal namazdan bir farkı yoktur |
|
Ölü defnedilmeden önce |
1 |
Özel zikirleri ile birlikte 5 tekbir alınır |
Namazları kendi vaktinde eda etmeyerek kılmayan kimse günah işlediği gibi, aynı zamanda sonradan kaza niyeti ile kılmadığı namazı kılmak zorundadır.
Aşağıda zikredilecek yerlerde kişinin hazır olması durumunda o kişi için “Ayat namazı” adı altında bir namaz farz olur: Güneş veya ay tutulmasında (tam tutulma, yarım tutulma), depremde veya insanların çoğunun korktuğu yıldırım çakması, şimşek çakması, tufan ve doğal afetlerde. Bu namazın kılınması, bu gibi olayların Allah'ın büyük gücünün ve madde âleminin düzen ve dakik hesabının nişanesi anlamına gelir.
Ayat Namazı Nasıl Kılınır?
Ayat namazı iki rekâttır ve her rekâtta beş rükû ve iki secde vardır. Ayât namazı birkaç şekilde kılınabilir. Burada birisine değiniyoruz: Her rekâtta beş rükû olan Ayat namazına niyet ettikten sonra tekbir getirilir. Bir Fatiha ve herhangi bir sure tam olarak okunur. Sonra rükûya gidilir ve rükûdan kalkılır. Yine bir Fatiha ve herhangi bir sure tam olarak okunup tekrar rükûya gidilir. Sonra yine kalkılır, Fatiha ve herhangi bir sure tam okunarak rükûya gidilir. Bu iş her rükûdan önce bir Fatiha ve herhangi bir sure okumak suretiyle beş defa tekrarlanır. Beşinci rükûdan doğrulduktan sonra secdeye gidilir. İki secde yapıldıktan sonra ayağa kalkılır. İkinci rekât da birinci rekât gibi kılınır. İki secdeden sonra teşehhüt ve selâm okunur.
* Babanın (ve Annenin) Kaza Namazı
Babanın kaza namazları (ölümünden sonra) ailenin büyük oğlunun üzerine farzdır. Ancak başka birisinin de kaza namazlarını kılmasında bir sakınca yoktur. Bu durumda büyük oğlun üzerinden sorumluluk kalkar. Büyük oğul da babasının namazlarını kaza etmesi için ecir (para karşılığında kılması için bir şahıs) tutabilir. Eğer baba malının üçte birini kaza namazlarının ecir tutularak kılınması için vasiyet etmişse, namazları kılması için tutulan şahsın namazları kılmasından sonra kaza namazları büyük oğlun üzerinden kalkar.
* Cenaze (meyyit) namazı
Çocuk bile olsa, Müslüman bir ölünün namazını kılmak, farzdır. Ancak çocuğun baba-anası veya onlardan birisi Müslüman olmalı ve çocuk da altı yaşını tamamlamalıdır.
Cenaze namazı; ölünün yıkama, hanut koyma ve kefenleme işi bittikten sonra kılınmalıdır. Bu işlerden önce veya bunların arasında kılınan cenaze namazı, ister unutkanlık, ister şer’i hükmü bilmemek yüzünden olsun, yeterli değildir.
Müstahap Namazlar
Namaz, İslam’daki en üstün ve en önemli ibadettir. Dolayısıyla farz namazların yanı sıra çok sayıda müstahap namaz da bulunmaktadır. Mefatihu’l Cenan kitabında bu namazların bir çoğu zikredilmiştir.
Müstahap namazların en önemlileri, rivayetlerde günlük namazların tamamlayıcısı ve kalp huzurunun olmadığı namazların telafi edicisi unvanıyla tanıtılan günlük nafile namazlarıdır.
Fıtır (Ramazan) ve Kurban bayramı namazları, ayın ilk günkü namazları, Cafer-i Tayyar namazı, istiğase namazı… gibi namazlar da müstahap namazlardandır.
Namazın Nafileleri |
zaman |
Rekatlar |
Seferde |
Açıklama |
Sabah |
Namazından önce |
2 |
2 |
-- |
öğlen |
Namazından önce |
8 |
- |
Seferde kılmamak gerekir. İki rekatlık 4 namaz |
İkindi |
Namazından önce |
8 |
- |
Seferde kılmamak gerekir. İki rekatlık 4 namaz |
Akşam |
Namazından sonra |
4 |
4 |
2 Rekatlı 2 Namaz |
Yatsı |
Namazından sonra |
2 |
2 |
Oturarak 2 Rekat (Vuteyre namazı). Seferde (ümit kastıyla) kılınabilir |
Gece Namazı
En önemli müstahap namaz, gece namazıdır. Bu namaz o kadar önemli ve mühimdir ki Hz. Fahri Kainat Efendimize (s.a.a) farz kılınmış ve hakkında oldukça fazla tavsiyelerde bulunulmuştur. Bu namazın dünya ve ahirette çok fazla bereket ve eseri vardır. Örneğin: Allah’ın hoşnutluğuna neden olmakta, Meleklerin dostluğunu kazandırmakta, gök ehli için parlaklık, kalbin aydınlanması, duanın kabul olması, tövbenin kabul olması, günahların kefareti, yüzün güzelliği, hüzün ve kederin gidericisi, göz ışığının artması, insanlar arasında sevilmek, ömrün uzaması, rızkın artması, borcun ödenmesi, cennetin anahtarı, sırat köprüsünden geçme izni, müminin kabir ve kıyamette ziynet ve nuru, kabir vahşet karanlığının bertaraf edilmesi…gibi.
Gece Namazının Kılınış Şekli
Gece namazı toplam 11 rekâttır:
Cuma Namazı
Cuma namazı, İslam’ın en önemli siyasi-ibadi sembollerinden biridir. Kur’an’da müminlerin açıkça Cuma namazına çağrılması bu namazın önemini ortaya koyması açısından dikkat çekicidir: “Ey iman edenler! Cuma günü namaza çağrıldığınız (ezan okunduğu) zaman, hemen Allah'ı anmaya koşun ve alışverişi bırakın. Eğer bilmiş olsanız, elbette bu, sizin için daha hayırlıdır.”[56] Hadis ve rivayetlerde de Cuma namazının, insan bedeninin cehennem azabında yanmasına mani olduğu, kıyametin şiddet ve korkularının hafif geçmesine sebep olduğu ve geçmişte yapılan hataların üzerine af kaleminin çekilmesine neden olduğu belirtilmiştir. Hacca gitmeye gücü yetmeyenlerin Cuma namazına katılmalarının sevabı hac sevabı kadardır.
Namazın Hükümleri
Namaza başlamadan önce mukaddime olarak bazı şeyleri yapmak gerekir: İlk olarak abdest veya gusül yahut teyemmüm alınmalıdır. Daha sonra uygun ve temiz bir kıyafet ile kıbleye doğru dönmelidir.
Namazın farzları 11 şeydir:
|
Bunlardan ilk beşi namazın erkânındandır. Erkan denilen şeylerden birisinin (örneğin niyet veya kıyamın) bilerek veya bilmeyerek yapılmaması namazın batıl olmasına neden olur. Ancak rükün olmayan şeylerden birisinin bilerek ve kasıtlı olarak yapılmaması namazı batıl eder. Sehven (yanlışlıkla) ve bilmeyerek yapılması halinde namaza bir halel gelmez.[57]
Namaz Nasıl Kılınır
Huzurlu ve sakin bir şekilde kıblenin karşısında durur ve namaz için niyet ederiz. Örneğin: “Allah rızası için iki rekat sabah namazı kılıyorum gurbeten ilallah” deriz. Öteki namazlar içinde bu şekilde niyet ediyoruz.
Ardından Tekbiretü’l İhram getirerek, yani elleri kulaklarımızın hizasına kadar kaldırarak “Allah-u Ekber” diyoruz.
Daha sonra Fatiha suresini okuruz.[Not 2] ve onun ardından ihlas suresi gibi tam bir sureyi sonuna kadar okuruz.[58] Sure bittikten sonra “Allah-u Ekber” diyerek Rükûya varırız ve Rüku’da şu zikirlerden birini okuruz: “Subhane Rabbiye’l Azimi ve bihamdihi”[59] veya üç kere “Subhanallah” deriz.
Rüku’dan sonra yeniden “Allah-u Ekber” deriz ve secdeye gideriz. Secdede ya bir kere “Subhane Rabbiye’l A’la ve bihamdihi”[60] deriz veya üç kere “Subhanallah” deriz. Ardından secdeden kalkar ve “Allah-u Ekber” deriz ve sonra yine secdeye giderek mezkûr zikirlerden birini okuruz.
İkinci Rekât
İkinci rekâttan sonra yeniden ayağa kalkar ve kıyam ederiz. Yine Fatiha suresini ve tam bir sure okuruz. Daha sonra “Allah-u Ekber” deriz ve ellerimizi göğüs hizasına kaldırarak kunut tutarız. Kunutta istenilen herhangi bir dua okunabilir. Örneğin: “Rabbenâ âtina fid-dünyâ haseneten ve fil’âhireti haseneten ve kınâ azâbennâr.” (Allah’ım! Bize dünyada iyilik ve güzellik, ahirette de iyilik ve güzellik ver. Bizi ateş azabından koru.)
Kunuttan sonra rüku’ya gideriz ve zikrini okuruz. Ardından birinci rekâtta olduğu gibi secdeleri yerine getirir ve yerimizde otururuz. Sonra teşehhüd[Not 3] getiririz. Eğer kıldığımız namaz iki rekâtlı namaz ise, teşehhüdden sonra namazın selamını[Not 4] verir ve namazı bitiririz.
Kıldığımız namaz üç veya dört rekâtlı ise, teşehhüdden sonra ayağa kalkar ve kıyam ederiz. Sonra Fatiha ve sure yerine Tesbihat-ı Erbaa’yı[Not 5] üç kere okuruz. Sonra rükû ve secdeleri yerine getiririz. Eğer namazımız üç rekâtlı bir namaz ise (akşam namazı gibi) teşehhüd ve ardından selam vererek namazı bitiririz. Ancak eğer dört rekâtlı namaz ise (öğlen, ikindi ve yatsı namazı gibi) tekrar ayağa kalkar ve kıyam ederiz. Ardından Tesbihat-ı Erbaa’yı yine üç kere Fatiha ve sure yerine okuruz. Sonra rükû ve secdeleri yerine getirir ve otururuz. Teşehhüd ve selamı okuyup namazı bitiririz.
Gece namazının son namazı olan “Vitir” namazı (bir rekâttır) ve A’rabi namazı dışındaki Müstahap ve sünnet namazların tamamı iki rekâtlı olarak kılınır. Örneğin Gadir Bayramının gecesinde kılınması gereken 12 rekâtlı müstahap namaz ikişer ikişer olmak üzere 6 rekât olarak kılınır.
Namazın Adap ve Müstahapları
Namaz için çok sayıda adap ve müstahap zikretmişlerdir. Onlardan en önemlileri şunlardır:
Namazdan sonra da bazı dua ve tesbihatları okumak müstaptır. Bunlardan en önemlisi Hz. Fatıma Zehra’nın (s.a) tesbihatı’dır (34 kere Allah-u Ekber, 33 kere el-Hamdulillah ve 33 kere Subhanallah demek). “Mefatihu’l Cenan” kitabında bu müstapların bir çoğu zikredilmiştir.
Namazın Hikmet ve Felsefesi
Namazın hikmeti ve felsefesi hakkında oldukça fazla açıklamalarda bulunmuşlardır. Onlardan bazıları şunlardır:
Bibliyografi
TURCAV Burs Başvuru Formunu PDF formatında bilgisayarınıza veya telefonunuza indirmek için: