EZANDA "ALİYYEN VELİYULLAH" CÜMLESİ

Ezanda Üçüncü şehadet (Arapça: شهادت ثالثة), şehadeteynin (tevhit ve nübüvvetin ikrarının) ardından Hz. Ali’nin (a.s) velayetine tanıklık etmek anlamında olan “Eşhedü Enne Aliyyen Veliyullah” cümlesini söylemektir. Üçüncü şehadet, Şia fıkıh ve hadis kitaplarında ezanın bir cüzü olarak ele alınmamıştır ve Şia fakihlerinin çoğuna göre bu ifade ezan ve ikametin bir cüzü değildir, ama Allah rızası için ve ezan ve ikametin bir cüzü olmadığı şeklinde söylenmesinde bir sakınca yoktur veya müstahaptır.

Üçüncü şehadet, Şehadeteynin (Allah’ın tekliğine ve Hz. Muhammed Mustafa’nın (s.a.a) nübüvvetine tanıklıktan) sonra Hz. Ali’nin (a.s) velayetine tanıklık etmek anlamındadır.

Her ne kadar üçüncü şehadetin Safeviler döneminde ezanlarda resmi olarak kullanılmaya başlandığı söylense de elde olan verilere göre bu ifadenin bazı bölgelerde dağınık bir şekilde söylendiği bilinmektedir. İbn Batuta (Orta Çağın en büyük seyyahı) sekizinci yüzyılda “Eşhedü enne Aliyyen Veliyullah” cümlesinin Katif’de Şiiler tarafında ezanda söylendiğini belirtmiştir.^[1] Şeyh Saduk’un üçüncü şehadetin^[2] caiz olduğuna dair açıklamalarda bulunan ahbarilere karşı tutumu, o dönemde bu ifadenin ezanlarda söylendiğine delalet etmektedir.

Abdulmuhsin Saravi, “Eşhedu enne Aliyyen Veliyullah” ifadesinin tarihçesini Emevilere kadar ulaştırmakta ve bunun nedenini cami minberleri ve minarelerinde Hz. Ali’ye (a.s) lanet okutulmasına bir tepki olarak söylendiğini ileri sürmektedir.^[3] Söylendiğine göre Abdullah Meraği Mısri de “es-Selafet fi Emri’l-Hilafet” kitabında naklettiği rivayetlerde Hz. Peygamber Efendimizin (s.a.a) zamanında Salman ve Ebuzer’in ezanda üçüncü şehadeti söylediklerini ileri sürmüştür.^[4] Elbette bazılarınca bu kitabın varlığı hakkında bazı şüpheler söz konusudur.^[5]-^[6]

Şia fakihlerine göre “Eşhedu enne Aliyyen veliyullah” ifadesi ezanın teşriisinde yoktur. Bu sebeple ezan ve ikametin bölümlerinde ona yer vermemektedirler.^[7] Şeyh Saduk, üçüncü şehadetin ezan ve ikamette söylenmesine izin veren rivayetlerin gulat tarafından uydurulduğuna inanmaktadır^[8] Şeyh Tusi’ye göre bu rivayetler azdır ve ona amel edenler (yani üçüncü şehadeti ezan ve ikamette söyleyenler) hatalı ve günahkârdırlar.^[9]

Birçok Şia fakihine göre, üçüncü şehadetin asli bir parçası olduğunu kastetmeden ezan ve ikamette söylenmesi caiz veya müstahaptır.^[10] Abdulhalim Gazzi, “eş-Şehadetu’s-Salisetu’l-Mukaddese” kitabında yüzün üzerinde Şia âliminin görüşünü bir araya getirmiş ve yayınladığı fetvalar daha çok ezan ve ikametin bir parçası olmadan üçüncü şehadetin söylenmesinin müstahap olduğu yönündedir.^[11] Onların dayanağı mutlak bir şekilde belirtilen bazı rivayetlerdir. Rivayetler şu şekildedir: Her ne zaman tevhit ve risalete tanıklık ettinse, Ali bin Ebi Talib’in velayetine de tanıklık et.^[12] Onlar aynı şekilde Şeyh Saduk ve Şeyh Tusi’nin tavrını da üçüncü şehadetin ezanın asli bir parçası olduğunu ileri sürmektedirler.

Bazı Şia fakihleri üçüncü şehadetin ezan ve ikamette olduğunu kabul etmişlerdir.^[13] Onların dayandıkları hadisler ise Şeyh Saduk ve Şeyh Tusi’nin reddettikleri hadislerdir. Aynı şekilde onlardan bazıları Meraği Mısri’nin üçüncü şehadet hakkında Salman ve Ebuzer’in, ezan ve ikamette söylediğini ileri sürdüğü rivayetlere dayandırmaktadır.^[14] Elbette “es-Selafet fi Emri’l-Hilafet” kitabının varlığı konusunda Mehdi Mehrizi^[15] ve Muhsin Kedyur^[16] gibi bazı araştırmacılar tarafından şüpheler ileri sürülmüştür. Yazarının meçhul olması, kitabın kütüphanelerde bulunmaması ve ileri sürdüğü hadislerin Şia hadis kitaplarında yer almaması bu görüşü güçlendirmektedir.

İlk olarak Abdunnebi Eraki (k. 1307-1385) “Risaletu’l-Hidayet” kitabında “es-Selafet fi Emri’l-Hilafet” kitabına istinat etmiştir. Ondan sonra Seyyid Muhammed Şirazi (ş. 1307-1380) bu kitaba istinat eden ikinci kişi olmuştur. Seyyid İsmail Mer’aşi (k. 1340-1425)^[17] ve Seyyid Ali Şehristani^[18] de bu kitaba istinat edenlerdendir. Onların hiçbiri bu kitabın aslını görmemiştir.^[19]

Cevahir kitabının yazarı, Allame Meclisi^[20], İmam Humeyni^[21]… gibi fakihler her ne kadar ezan ve ikametin cüzünden bilmeden üçüncü şehadetin söylenmesini müstahap bilseler de ezan ve ikamette cüz kastıyla söylenmesinin müstahap olduğu görüşünün uzak bir ihtimal olduğunu ileri sürmüşlerdir.^[22] Cevahir kitabının yazarı şöyle demektedir:

“Eğer ashap ve fakihlerin cüz olmadığında ittifakları olmasaydı, cüzünden olduğu iddiasında bulunmamızın yeri olurdu.”^[23]

Ayetullah Hekim, diğer Şia çoğunluğu gibi üçüncü şehadetin ezan ve ikametin cüzünden saymadan söylenmesini müstahap bilenlerdendir. Ona göre, çağımızda üçüncü şehadetin söylenmesi, Şia mezhebinin ilkelerindendir. Bundan dolayı şer'i olarak tercih edilmekte ve belki de farz olduğunu söylemenin mümkün olduğunu demektedir.^[24]

• “Eşhedü enne Aliyyen veliyullah”ın ezandaki yeri, telif: Seyyid Ali Şehristani, tercüme: Seyyid Hadi Hüseyni, intişarat Delilima, 679 sayfa.
• “Kelimatu’l İ’lam Havli Cevazi eş-Şehadet bi-Velayeti fi’l-Ezan ve’l-İkamet maa Ademi Kasdi’l-Cüziyye”, Rıza Üstadi, Kum, k. 1395.^[25]
• Şehadet Salise der ezan ve ikamet, yazar: Muhammed Muzafferi Kazvini.

• Ezan
• İkamet
• Şehadeteyn

1. ↑ İbn Batuta, c. 1, s. 308.
2. ↑ Saduk, c. 1, s. 290.
3. ↑ Saravi, c. 1, s. 55.
4. ↑ es-Selafet fi Emri’l-Hilafet, s. 32, Milani’den naklen, s. 25.
5. ↑ Nakdi Müstenedat Şehadet Salise der ezan.
6. ↑ Pedide irca be kitabhayi hiyali ve sahtegi, Rıza Üstadi festivali, telif: Resul Caferiyan.
7. ↑ Tusi, Hilaf, c. 1, s. 278; Tusi, Mebsut, c. 1, s. 99; Urvet, c. 1, s. 602; Saduk, c. 1, s. 290; Allame Hilli, c. 4, s. 374.
8. ↑ Saduk, c. 1, s. 290; Şuşteri, c. 2, s. 205.
9. ↑ Tusi, en-Nihayet, s. 69; Tusi, Mebsut, c. 1, s. 99; Allame Hilli, c. 4, s. 381.
10. ↑ Cevahiru’l-Kelam fi şerhi Şerai’l-İslam, c. 9, s. 87.
11. ↑ Gizzi, s. 361, 385.
12. ↑ İhticac, c. 1, s. 158; Biharu’l-Envar, c. 27, s. 1; Cevahiru’l-Kelam fi şerhi Şerai’l-İslam, c. 9, s. 87.
13. ↑ Gizzi, s. 361, 385.
14. ↑ es-Selafet fi Emri’l-Hilafet, s. 32, Milani’den naklen, s. 25.
15. ↑ Pedide irca be kitabhayi hiyali ve sahtegi, Rıza Üstadi festivali, telif: Resul Caferiyan.
16. ↑ Nakdi Müstenedat Şehadet Salise der ezan.
17. ↑ İctimaiyat fıkhı Şia, c. 1, s. 242.
18. ↑ Eşhedu enne Aliyyen veliyullah der ezan, s. 256, tercüme: Seyyid Hadi Hüseyni.
19. ↑ Bkz. Pedide irca be kitabhayi hiyali ve sahtegi, Rıza Üstadi festivali, telif: Resul Caferiyan.
20. ↑ Biharu’l-Envar, c. 81, s. 111.
21. ↑ Adabu’l-Maneviyat, s. 265, Gazzi’den naklen, s. 363
22. ↑ Gizzi, s. 361, 385; Biharu’l-Envar, c. 81, s. 111.
23. ↑ Cevahiru’l-Kelam fi şerhi Şerai’l-İslam, c. 9, s. 87.
24. ↑ Hekim, c. 5, s. 545.
25. ↑ Kelimatu’l İ’lam Havli Cevazi eş-Şehadet bi-Velayeti fi’l-Ezan ve’l-İkamet maa Ademi Kasdi’l-Cüziyye.

• İbn Batuta, İbn Batuta’nın sefernamesi, Tercüme: Muvahhit, Muhammed Ali, tercüme ve neşri kitap, Tahran, ş. 1359.
• Necefi, Muhammed Hasan, Cevahiru’l-Kelam fi şerhi Şerai’l-İslam, muhakkik/musahhih, Abbas Kuçani-Ali Ahundi, Daru ihya et-turas el-Arabi, Beyrut, yedinci baskı, 1404.
• Şuşteri, Muhammed Taki, en-Nec’etu fi Şerhi’l-Lüm’eti Mevzu, Saduk yayınları, Tahran, 1406.
• Tusi, Muhammed bin Hasan, en-Nihayet fi mücerredi’l-Fıkhi ve’l-Fetva, daru’l-kitabi’l-Arabi, Beyrut, k. 1400.
• Hüseyni Milani, Seyyid Ali, eş-Şehadet bi-Velayeti fi’l-Ezan, Merekzi’l-Ebhasi’l-Akaidiye, Kum, k. 1421.
• el-Gizzi, Abdulhalim, eş-Şehadetu’s-Salisetu’l-Mukaddeset Ma’deni’l-İslami’l-Kamil ve Cevheri’l-İmani’l-Hak, daru’l-kari, Beyrut, k. 1423.
• Tusi, Muhammed bin Hasan, el-Mebsut fi fıkhi’l-İmamet, musahhih, seyyid Muhammed Taki Keşfi, el-Mektebetu’l-Murtezeviye li-İhyai’l-Asari’l-Caferiye, Tahran, k. 1387.
• Tusi, Ebu Cafer, Muhammed bin Hsan, el-Hilaf, musahhih, Ali Horasani, Seyyid Cevad Şehristani, Mehdi Taha Necefi, Mucteba Iraki, defteri intişarat İslami, Cami Müderrisin’e bağlı, Kum, 1407.
• Hekim, Seyyid Muhsin Tabatabai, Müstemseku’l-Urvetu’l-Vuska, müessese daru’t-Tefsir, Kum, k. 1416.
• Saravi, Abdulmuhsin, el-Katufu’d-Daniye.
• Yezdi, Seyyid Muhammed Tabatabai, el-Urvetu’l-Vuska fiyma teummu bihi’l-Belva, müessese el-A’lemi lil-Matbuat, Beyrut, k. 1409.
• Saduk, Muhammed bin Ali bin Babaveyh, men la yahzuruhu’l-fakih, defteri intişarat islami, Camiu Müderrisin’e bağlı, Kum, k. 1413.
• Hilli, Allame, Hasan bin Yusuf, bin Mutahhar, Münteha’l-Matlab fi tahkiki’l-Mezheb, tahkik: Behşi fıkh der camiu pejuheşhayi İslami, mecmeu’l-buhusu’l-İslamiye, Meşhed, k. 1412.

---